แบบร่างเขตพุทธาวาส

วัดไชยมงคล อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่

เขตพุทธาวาส เป็นพื้นที่สำหรับพระสงฆ์ใช้ประกอบพิธีทางศาสนา หรือเปรียบเป็นสถานที่ประทับขององพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งเขตพุทธาวาสมักประกอบไปด้วยสถาปัตยกรรมที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธองค์และพิธีกรรมทางศาสนา คือ

๑) พระเจดีย์ พระมณฑป พระปรางค์ : อาคารที่สร้างเพื่อใช้เป็นศูนย์กลางหลักของวัด

๒) พระอุโบสถ : อาคารที่ใช้ประกอบพิธีกรรมในการทำสังฆกรรม

๓) พระวิหาร : อาคารที่ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาระหว่างพระสงฆ์และฆราวาส

๔) เจดีย์ มณฑป ปรางค์ : อาคารที่ใช้บรรจุอัฐิ หรือประกอบเพื่อให้ผังรวมสมบูรณ์

๕) ศาลา เช่น ศาลาราย : อาคารที่ใช้เป็นที่นั่งพักของผู้มาเยือน

๖) ศาลาทิศ : อาคารที่ใช้ล้อมอาคารสำคัญสำหรับให้คฤหัสถ์นั่งพัก

๗) พระระเบียง : อาคารที่ล้อมอาคารหลักสำคัญแสดงขอบเขตแห่งพุทธาวาส

๘) หอไตร : อาคารที่ใช้เก็บรักษาคัมภีร์ทางศาสนา

๙) พลับพลาเปลื้องเครื่อง : อาคารที่ใช้สำหรับเป็นที่พระมหากษัตริย์เปลี่ยนชุดฉลองพระองค์ในวาระที่ทรงเสด็จพระราชดำเนินเพื่อบำเพ็ญพระราชกุศล

อย่างไรก็ตามตำแหน่งของอาคารต่างๆก็ไม่ได้มีข้อกำหนดตายตัวว่าต้องตั้งอยู่ในตำแหน่งใด (ยกเว้นพระเจดีย์ที่ยังคงตั้งอยู่ในตำแหน่งหลัก) ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับแนวความคิด คตินิยม ยุคสมัยและปัจจัยความสำคัญ ด้วยการวางผังที่กล่าวมาข้างต้นนั้นจะเห็นได้ว่าการวางผังเขตพุทธาวาสนั้นจำเป็นต้องใช้พื้นที่ ที่กว้างขวางมากประกอบด้วยวัดไชยมงคลแม้จะเป็นวัดที่มีพื้นที่กว้างขวาง แต่หากการจะนำพื้นที่ทั้งหมดมาทำกางวางผังใหม่ทั้งหมดก็คงจะเป็นไปได้ยากทั้งจากทางความเชื่อและงบประมาณ ทางเราจึงได้ออกแบบ ผังเขตพุทธาวาสให้มีสถาปัตกรรมต่างๆซึ่งมีความสำคัญในการประกอบพิธีกรรมทางพุทธศาสนา ซึ่งประกอบไปด้วย พระเจดีย์ พระวิหาร ศาลาลาย ศาลาทิศ พระระเบียงและมีพื้นที่ชั้นล่างสำหรับจัดพิธีหรือประกอบกิจกรรมต่างๆ